Kış han. Eski Türklerin Kış Tengrisidir. Ayaz Ata olarak da bilinir. Mevsim tanrıları tüm toplulukların mitolojik
ritüellerinin merkezinde bulunur. Avcı ve toplayıcı homosapiens toplulukları yerleşik hayata geçerek ilkel tarım teknikleriyle uğraşmaya başladıklarında ilk defa içlerinde yaşadıkları evreni bir bütün olarak algılamaya başladılar. Önceleri her bir dağ ve ırmak kendine özgü iken artık dağlar, ırmaklar, ormanlar ve çöller bir bütünün parçalarıydı. Bu bütünün nasıl hareket edeceğini ise geceleyin tüm görkemiyle beliren yıldızlar karar veriyordu.
Çok geçmeden bu yıldızlardan bazılarının bereket ve bolluğu simgelerken bazılarının yıkım müjdelediğine inandılar. Yıldızlar aynı zamanda mevsimlerin de habercisiydi. Gerek göçebeler gerek tarım toplulukları için kış mevsimi karanlığın yükseldiği bir dönemdi. Buz fırtınalarının güneşi yuttuğu, Engin dağlardan kopup gelen çığın vadileri altüst ettiği bir dönem. Uzak atalarının hatıralarında kalan Buzul çağının korkuları ritüellerde yaşamaya devam ediyordu.
Eski Türk inanışında kış mevsimine ” buzluk” dediler “çiçeklik” dedikleri bahar yaklaştığında kıştan kurtuluşlarını kutladılar. Kış, doğanın negatif güçlerini bağrında taşıyan Kararıg kutbunun bir ifadesiydi. Bu sebeple obanın dört bir yanını yaşam ısısı Yarukun rengi olan beyazla çevreleyip ilk cemrenin düşüşünü ak bayram ilan ettiler. Elimizde kış tengrisi hakkında fazla bir bilgi yok. Arap gezgin İbn Fadlan’ın Başkurtlar arasından derlediği bilgilerde onun panteondaki on üç tanrıdan biri olduğunu görüyoruz.
Kendi özerkliği bulunmakla birlikte Göktanrı Ülgen’e bağlı bulunuyor. Oğuz kağan destanında aynı tanrıyla ” Kış Han” olarak karşılaşıyoruz. Ayaz Ata kimliği ise Yakut Türklerinin Ruslar ile temas etmeleri ve Slav mitolojisinin buz dedesi ” Ded moroz” karakterini içselleştirmeleriyle oluşmuştur. Sibirya’da 300 yıl süren Rus kolonizasyonu sırasında kış tengrisi adım adım korkutucu vasıflarını yitirerek Noel Baba gibi çocuklara yardım eden neşeli bir ihtiyara dönüşmüştür. Buna karşın Tanrısallığı ve yaratım gücünü simgeleyen boynuzları ve bilge ihtiyar arketipinin simgesi olan uzun sakallarını korumuştur.
